پیشکش و نقش آن در روابط ایران با کمپانی‌های هند شرقی در دوران صفوی

عصر صفویه از نظر رشد مناسبات بین‌المللی، یکی از دوره‌های مهمِ تاریخِ ایرانِ میانه است. در این دوره، علاوه بر تمایل بسیارِ حکومت صفوی برای ارتباط با دولت‌های غربی، این دولت‌ها هم به دلیل اوضاع پیش آمده در غرب، به شرق تمایل داشتند. این ارتباطات فقط سیاسی نبود، بلکه ایجاد روابط تجاری، به‌ویژه برای کمپانی‌های تجاریِ جدیدالتأسیس در شرق، اهمیت خاصی داشت. این کمپانی‌ها مایل به تجارت با ایران بودند. از این روی، برای پیشبرد امور تجاری خود مجبور به برقراری ارتباط با برخی مقامات درباری، همچون صدراعظم، مستوفی خاصه و شه‌بندرِ بندرعباس بودند. از آنجا که این افراد نقشی تعیین‌کننده در فعالیت‌های بازرگانی، به‌ویژه عقد قرارداد و کسب امتیازات داشتند، جلب نظرشان اهمیتی بسیار داشت. علاوه بر این، جلب حمایت حاکمان شهرهای قرار گرفته در مسیر تجارت، بسیار کارساز بود. در نتیجه، کمپانی‌ها از هر وسیله‌ای از جمله، پیش‌کش و رشوه سود می‌جستند تا حمایت این افراد را جلب و حتی رقبای خود را از دور خارج کنند. در اینجا، این پرسش مطرح است که «پیشکش چه تأثیری در روابط میان کمپانی‌های هند شرقی و حکومت صفوی داشته است؟» بنابر قرائن، به نظر می‌رسد پیشکش و هدایا باعث نفوذ این کمپانی‌ها در ارکان دولت و در نتیجه، پیشرفت تجارت آنها با ایران میشد و بازار رقابت میان کمپانی‌ها را داغ‌تر میکرد. هر یک از کمپانی‌ها برای رسیدن به امیال خود، می‌کوشید پیشکشی مناسب‌تر هدیه دهد و افراد بیشتری را با خود همداستان کند. در اینجا، کوشیده‌ایم از منابع غیر ایرانی ـکه البته بیشتر نیز به این موضوع پرداخته‌اند ـ استفاده کنیم. سپس با تحلیل مطالب، نقش و تأثیر این هدیه‌ها را در پیشبرد اهداف کمپانی‌ها در ایران روشن خواهیم ساخت.